«Звязда» №13, пятница 23 января 2015 г.
Хвастом віляе небарака
Штотыдзень у эфіры тэлеканала «Беларусь‑3» — гульня «Размаўляем па-беларуску». Каб стаць яе ўдзельнікамі, неабходна зайсці на сайт tvrgomel.by або 3belarus.by і праз банер «Размаўляем па-беларуску» запоўніць заяўку на каманду з трох чалавек. Папярэдне ж праверыць сваё веданне роднай мовы можна з дапамогай «Звязды». Дарэчы, усе цытуемыя прыклады ўзяты з твора Якуба Коласа «Новая зямля».
Ці ведалі вы, што:
Ночвы — пасудзіна для мыцця бялізны і іншых патрэб.
Прынеслі ночвы мёду ў хату.
На долю выпала Кандрату
Дзяліць мёд гэты між кумамі,
Жанкі ідуць сюды з збанамі.
Хцівасць — сквапнасць, карыслівасць.
Гудуць пакрыўджаныя пчолкі,
Бы плачуць, бедныя саколкі,
Што праца іх неспадзявана
Людскою хцівасцю забрана.
Корак — закупорка для бутэлек і іншай падобнай пасуды.
Антось у ход пусціў далоні
І коркі спрытна выбівае —
Так, што здзіўленне выклікае.
Небарака — чалавек, які выклікае спачуванне, жаль.
Пастарэеш, небарака,
Дзеўкі ўсе зракуцца,
А ты будзеш, як сабака,
Туляцца і гнуцца.
Басэтля — беларускі смычковы музычны інструмент.
Грай на скрыпцы, сляпень,
На басэтлі, авадзень!
Лемантар — буквар. Устарэлае слова. «Беларускі лемантар, або Першая навука чытання» — такую назву меў першы беларускі буквар, выдадзены ў 1906 годзе ў Санкт-Пецярбургу.
Віляць хвастом — хітраваць, крывадушнічаць, дабівацца чыёй-небудзь прыхільнасці. Па-руску скажуць — «ломать шапку». «Змяніўся і выгляд іх хлёсткі, слухмяна віляюць хвастом, японскай чакаючы косткі, пад бедным манчжурскім сталом» (Аркадзь Куляшоў). Да гэтага фразеалагізма маецца шмат сінонімаў: настаўляць акуляры, лізаць боты, слацца лістам, замыльваць вочы, запраўляць арапа, рассыпацца макам і іншыя.
З рук вон — вельмі дрэнны, ніякі, ні к чорту, кату пад хвост. Па-руску — «курам на смех». «Ледзь морж прыпоўз назад і — плюх! — у мора. Адлежваўся, бядак, нямала дзён. Каханне атрымалася — з рук вон!» (Уладзімір Корбан).
Чарговыя выпускі тэлевіктарыны глядзіце ў эфіры «Беларусь 3» кожную