Прэса

Прэса 2015
Аб’яднаныя песняй
9 студзеня 2015

"Звязда", 09.01.2015


Ці па­трэб­ны гро­шы, ка­лі на­строй ха­ро­шы?

Асамбль на­род­най му­зы­кі «Ра­ду­ні­ца» — пер­шы ў Го­мель­скай воб­лас­ці ка­лек­тыў, які па­чаў пра­ца­ваць у зме­ша­ным жан­ры (ка­лі спа­лу­ча­юц­ца пес­ні, тан­цы і іг­ра на роз­ных ін­стру­мен­тах). Ён ство­ра­ны гру­пай ама­та­раў бе­ла­рус­ка­га фальк­ло­ру пры ра­ён­ным До­ме куль­ту­ры ў са­ка­ві­ку 1989 го­да. Яго мас­тац­кі кі­раў­нік — ча­ла­век з твор­чай ду­шой і сэр­цам, поў­ны­мі лю­бо­ві да род­на­га пе­сен­на­га, му­зыч­на­га і тан­ца­валь­на­га мас­тац­тва. Чым жа па­ра­да­ва­лі са­ма­дзей­ныя ар­тыс­ты зды­мач­ную гру­пу пра­ек­та «На­пе­рад у мі­ну­лае» тэ­ле­ка­на­ла «Бе­ла­русь 3»?

Мы з твор­чай ка­ман­дай тэ­ле­ві­зій­ні­каў за­ві­та­лі ў аг­ра­га­ра­док Ко­зен­кі, што ў Ма­зыр­скім ра­ё­не. Ёсць не­каль­кі вер­сій уз­нік­нен­ня на­се­ле­на­га пунк­та і яго наз­вы. Лі­чыц­ца, што ў асно­ве наз­вы мяс­цо­вас­ці ля­жыць сло­ва «ка­за» аль­бо проз­ві­шча з та­кім ко­ра­нем, вель­мі рас­паў­сю­джа­нае на Ма­зыр­шчы­не. Іс­нуе яшчэ ле­ген­да, па­вод­ле якой пер­шым тут з’я­віў­ся се­ля­нін Кузь­ма Ко­зен­ка. Ён жыў на ху­та­ры, по­тым по­бач з ім па­ча­лі ся­ліц­ца ін­шыя лю­дзі, і мес­ца атры­ма­ла та­кую наз­ву. А ёсць і больш паэ­тыч­ная ле­ген­да ўзнік­нен­ня наз­вы Ко­зе­нак. Яна рас­каз­вае пра тое, як не­ка­лі на гэ­тым мес­цы пра­ця­ка­ла не­вя­ліч­кая рэч­ка (пры­ток рэк Тур і Пры­пяць), на яе бе­ра­гах рос гус­ты лес. Там па­сві­лі­ся дзі­кія ко­зы, з які­мі на бе­ра­зе ра­кі лю­бі­ла ба­віць час ма­лень­кая да­чуш­ка пер­шых па­ся­лен­цаў, лас­ка­ва на­зы­ва­ю­чы іх «ко­зень­кі». Ад­ной­чы дзяў­чын­ка па­та­ну­ла ў вір­лі­вых во­дах, яе ма­ці пра­кля­ла рэч­ку, і тая вы­сах­ла. Баць­кі ж яшчэ доў­га чу­лі, ні­бы­та іх да­чуш­ка клі­ка­ла: «Ко­зень­кі, ко­зень­кі»…

— Гэ­та ця­пер у нас ву­лі­цы на­зы­ва­юц­ца Спар­тыў­ная, Га­га­ры­на і гэ­так да­лей, а ра­ней Ко­зен­кі бы­лі па­дзе­ле­ны на ху­та­ры. Яны на­зы­ва­лі­ся Ка­ва­лі (там жыў ка­валь), Сюсь­кі, Кун­ге­ры (гэ­та ка­рэн­ныя проз­ві­шчы, вель­мі рас­паў­сю­джа­ныя тут), Лес­ні­кі, Му­рог (там бы­лі ха­ты і пра­стор­ны луг). Яшчэ з дзя­цін­ства па­мя­таю, як ма­ці ка­за­ла: «Я пай­шла на Ка­ва­лі!» — ус­па­мі­нае мяс­цо­вая жы­хар­ка Ні­на Рудзь­ко. — Ра­ней бы­лі вя­лі­кія сем’і, лю­дзі па­спя­ва­лі і на зям­лі пра­ца­ваць, і гас­па­дар­ку тры­маць, і дзя­цей га­да­ваць. Хоць і жы­лі бяд­ней, але жыц­цё бы­ло ба­га­тым на ўра­жан­ні. Я са­ма, на­прык­лад, Ка­ля­ды вель­мі лю­бі­ла, ка­лі дзе­ці і да­рос­лыя ха­дзі­лі він­ша­ваць ад­на­вяс­коў­цаў са свя­там. Пры­хо­дзі­лі ў ха­ту, зы­чы­лі даб­ра, доб­ра­га ўра­джаю, пес­ні спя­ва­лі пры­го­жыя. І нас час­та­ва­лі роз­ны­мі пры­сма­ка­мі. А сён­ня час­цей чу­еш: «Пя­так не гро­шы, до­лар ха­ро­шы». Ат­мас­фе­ра ўжо не тая, але ж у кож­на­га ча­су свае ад­мет­нас­ці.

Па­дзя­лі­ла­ся ўдзель­ні­ца ка­лек­ты­ву і ўспа­мі­нам пра лю­бі­мую з дзя­цін­ства стра­ву, якая на­зы­ва­ец­ца «сы­ро­ват­ка». Пры­га­та­ваць яе вель­мі лёг­ка: ва­рым про­са на ва­дзе або на сы­ро­ват­цы без со­лі, а пе­рад па­да­чай на стол да­баў­ля­ем смя­та­ну.

Час пе­ра­хо­дзіць ад ус­па­мі­наў да та­го, што ад­бы­ва­ец­ца на сцэ­не, дзе ўжо як­раз усе ар­тыс­ты са­бра­лі­ся…

Як толь­кі па­ча­лі іг­раць ус­туп да пер­шай пес­ні і за­гу­ча­лі бу­бен, гар­мо­нік і ба­ра­бан, ад­ра­зу з’я­ві­ла­ся жа­дан­не ўсмі­хац­ца і ру­хац­ца ў такт му­зы­цы. Са сцэ­ны гу­чаць па­жа­дан­ні даб­ра­бы­ту, зда­роўя і шчас­ця — і ро­біц­ца так цёп­ла на ду­шы, што хо­чац­ца пра­ця­гу…

Со­ней­ка за­хо­дзіць,
У вок­ны па­гля­дае.
Паў­люк на Га­ну­лю
Ско­са па­зі­рае.
Ох, до­ля мая,
Сі­ні во­чы твае.
Як ця­бе не ба­чу,
Ба­ліць сэр­ца мае.
Як тая ця­це­ра,
Што ля­таць ня хо­ча,
Гэ­так маё сэр­ца
За та­бой ля­ко­ча.
Як тыя ка­лё­сы,
Што ры­пяць без ма­зі,
Я да ця­бе пры­ліп,
Як свін­ня да гра­зі.
Ой вы­сах жа, вы­сах,
Як ла­паць на пе­чы,
А ты мне ўсё ка­жаш,
Што я не­да­рэ­чы.
Куп­лю та­бе цэ­бар,
Па­стаў­лю ля ха­ты,
Хай та­бе на­пом­ніць,
Што я не жа­на­ты.

— У 1988 го­дзе я пе­ра­ехаў пра­ца­ваць у ра­ён­ны Дом куль­ту­ры. Пе­рад гэ­тым су­пра­цоў­ні­чаў з мно­гі­мі ка­лек­ты­ва­мі, та­ды бы­лі па­пу­ляр­ны­мі ан­самб­лі пес­ні і тан­ца. І тут з’я­ві­ла­ся ідэя ства­рыць неш­та зме­ша­нае, дзе б лю­дзі і спя­ва­лі, і тан­ца­ва­лі, і іг­ра­лі на ін­стру­мен­тах. Так з’я­віў­ся наш ка­лек­тыў, — рас­каз­вае пра «Ра­ду­ні­цу» яе мас­тац­кі кі­раў­нік Мі­ка­лай Ту­ра­вец.

Ан­самбль на­род­най му­зы­кі — адзін з най­больш яр­кіх і ары­гі­наль­ных ама­тар­скіх ка­лек­ты­ваў Ма­зыр­шчы­ны і па твор­чым скла­дзе ар­тыс­таў, і па сва­ім рэ­пер­ту­а­ры. Шмат ча­су, акра­мя кан­цэрт­най дзей­нас­ці, гэ­тыя ар­тыс­ты ад­да­юць по­шу­ку і збо­ру пе­сен­на­га ма­тэ­ры­я­лу і края­знаў­чай ра­бо­це. Так, на­прык­лад, удзель­ні­ка­мі ан­самб­ля пад­час фальк­лор­ных экс­пе­ды­цый па Ма­зыр­шчы­не бы­ло за­пі­са­на больш за трыс­та на­род­ных пе­сень, жар­таў, пры­ма­вак, якія на­бы­ва­юць но­вае жыц­цё на сцэ­не. Сён­ня ў рэ­пер­ту­а­ры ан­самб­ля больш за 60 пе­сень і 20 роз­ных тан­цаў. Ба­ян, гар­мо­нік, кант­ра­бас, флей­та, дуд­ка заў­сё­ды гу­чаць зла­джа­на і пра­фе­сій­на. А да­дай­це сю­ды тан­цы і жы­вое гу­чан­не га­ла­соў — ці мож­на пры­ду­маць штось­ці леп­шае, ка­лі хо­чац­ца атры­маць аса­ло­ду ад на­род­най пес­ні? Тут і во­ка, і слых ра­ду­юц­ца.

Ой, на гор­цы, на пя­соч­ку,
Ры­да-ры­ду-рай-рай.
Ой на гор­цы на пя­соч­ку,
Ры­да-ры­ду-рай-рай.
Там па­се­яў Ра­ман грэч­ку,
Ой-яй-яй.
Ані грэч­кі, ні па­ло­вы,
Ры­да-ры­ду-рай-рай.
Ані грэч­кі ні па­ло­вы,
Ры­да-ры­ду-рай-рай.
Ў Ка­ця­ры­ны чор­ны бро­вы,
Ой-яй-яй.
Ой, там Ра­ман ва­лы па­се,
Ры­да-ры­ду-рай-рай.
Ка­ця­ры­на ва­ду ня­се,
Ой-яй-яй.
Ра­ман ру­сы, я бя­ля­ва,
Ры­да-ры­ду-рай-рай.
Вель­мі доб­ра бу­дзе па­ра,
Ой-яй-яй…»

У скла­дзе ама­тар­ска­га ка­лек­ты­ву 15 ча­ла­век ва ўзрос­це ад 18 да 64 га­доў. І кож­ны з іх доб­ра тан­цуе, спя­вае і іг­рае на ін­стру­мен­це. Ста­ра­жы­лам ка­лек­ты­ву тут лі­чыц­ца Ана­толь Клі­мен­ка:

— Ста­рэй­шыя лю­дзі ка­жуць, што я, як быў ма­лень­кі, ка­лі баць­ка іг­раў на гар­мо­ні­ку, да­па­ма­гаў яму, сту­ка­ю­чы па ба­ра­ба­не. І вось ужо 60 га­доў я на сцэ­не. Люб­лю бе­ла­рус­кую пес­ню. Быў ма­ла­дзей­шы, дык рых­та­ваў ка­лек­ты­вы Ма­зы­ра на агля­ды і роз­ныя кон­кур­сы. А ця­пер у ан­самб­лі, дзе заў­сё­ды ве­се­ла, і спя­ва­ем, га­лоў­нае, ужы­вую. Лю­дзі гэ­та ад­чу­ва­юць і рэ­агу­юць, — ка­жа Ана­толь Ула­дзі­мі­ра­віч, вя­до­мы яшчэ і тым, што ўмее дэ­ман­стра­ваць са­лаў­і­ны спеў. Гэ­тым ну­ма­рам ён за­ва­ёў­ваў не раз са­мую раз­на­стай­ную пуб­лі­ку, у тым лі­ку жу­ры рэс­пуб­лі­кан­скіх і між­на­род­ных кон­кур­саў…

Ажа­ніў­ся ста­ры дзед,
Узяў ён дзеў­ку двац­цаць лет,
Ой-да, ой-да, ой-да-да…
Ка­лі кла­лі­ся ўжо спаць,
а ста­ро­га не ві­даць,
Ой-да, ой-да, ой-да-да…
Азі­ра­ец­ца дзед з пе­чы:
— Я па­грэю са­бе пле­чы.
Ой-да, ой-да, ой-да-да…
— Ка­ля пе­чы грэй ты спі­ну,
а я вый­ду на хві­лі­ну,
Ой-да, ой-да, ой-да-да…
Ца­ла­ва­лі­ся на ган­ку,
дзед на пе­чы спаў да ран­ку.
Ой-да, ой-да, ой-да-да…
На­што дзе­ду ма­ла­дзі­ца,
Яму і так на пе­чы спіц­ца,
Ой-да, ой-да, ой-да-да…

Ві­зіт­най карт­кай ан­самб­ля з’яў­ля­ец­ца ўва­саб­лен­не ду­шы бе­ла­рус­ка­га на­ро­да ў пес­ні, му­зы­цы і тан­цах. Яго ўдзель­ні­кі здоль­ны дзя­ліц­ца сва­ім за­па­лам, та­лен­там і жыц­ця­ра­дас­нас­цю з кож­ным гле­да­чом, не­за­леж­на ад та­го, вы­сту­па­юць яны ў за­ле, для не­каль­кіх ты­сяч аль­бо на пля­цоў­цы для не­каль­кіх ча­ла­век…

— Мы ўсе як сям’я ў ка­лек­ты­ве. Уз­рост роз­ны, але аб’­яд­на­ны пес­няй. На­шы гле­да­чы так­са­ма роз­ных уз­рос­таў, і нам па­да­ба­ец­ца, што мы за­па­тра­ба­ва­ны роз­най пуб­лі­кай. Вы­сту­па­ем з за­да­валь­нен­нем і поў­най ад­да­чай і на вя­лі­кіх сцэ­нах, і ў ма­лень­кіх вёс­ках. Ад­ной­чы ней­кая ба­бу­ля ска­за­ла нам: «Я ця­пер ве­даю, ча­му не па­мер­ла — мне трэ­ба бы­ло ва­ша вы­ступ­лен­не ўба­чыць». Гэ­та леп­шая ўз­на­га­ро­да для нас як для ар­тыс­таў, — пры­знаў­ся Мі­ка­лай Ту­ра­вец.

Хо­чац­ца па­жа­даць ан­самб­лю «Ра­ду­ні­ца» і яго ўдзель­ні­кам яшчэ не адзін год ра­да­ваць лю­дзей, зна­хо­дзіць но­вы ма­тэ­ры­ял і не страч­ваць умен­ня кра­наць пес­няй ду­шу.

Але­на ДРАП­КО.